Maatregelen
In glastuinbouwpolders is een aantal maatregelen zinvol tegen wateroverlast. De kerngedachte daarbij is dat het water niet mag komen op plaatsen waar het schade kan aanrichten. Het gaat om maatregelen op perceelniveau en op niveau van de polder:
- Ophogen van percelen en beschermende maatregelen
- Water vasthouden aan de bron
- Verbeteren van de waterstructuur
- Berging, piekopvang en versneld afvoeren
Bij het oplossen van knelpunten is het altijd zoeken naar het evenwicht tussen deze maatregelen.
Ophogen van percelen en beschermende maatregelen
Het zorgen voor voldoende drooglegging ( = het hoogte verschil tussen het water in de sloot en het maaiveld) is een hele effectieve maatregel: wie hoog zit, zit meestal ook droog. Ophogen is een maatregel die bij nieuwbouw goed uitvoerbaar is. Systematisch ophogen leidt ertoe dat er op de lange termijn steeds minder lage kwetsbare plekken zijn in een gebied. Het ophogen van een perceel betekent niet automatisch dat op een andere plek de knelpunten verergeren. Dit hangt af van de waterstructuur, de ligging van de overgebleven lage percelen en de hydraulische processen tijdens een zware bui.
De huidige hoogteligging van percelen is goed te zien op de landelijke website van het Algemeen Hoogtebestand Nederland, via de viewer.
Het kan zijn dat juist op hele lage plekken ophogen niet realistisch is, bijvoorbeeld omdat er woningen staan. Dan kunnen beschermende maatregelen een uitkomst bieden: dijkjes langs de sloot, ophogen van inritten, afschermen van laaggelegen ventilatieroosters. Met deze maatregelen is overlast misschien niet echt te voorkomen maar schade wel. De woningen aan de Willem III straat in Maasdijk vormen een goed voorbeeld van lage percelen waar beschermende maatregelen zijn toegepast.
In het glastuinbouwgebied worden maatregelen als dijkjes langs de sloot of verticale waterwerende folie langs de kas toegepast.
Vasthouden van water aan de bron
Wateroverlast betekent dat er teveel water op de verkeerde plek komt. In bebouwd gebied en in veel sterkere mate in glastuinbouwgebieden wordt het hemelwater zeer snel naar goten, bassins en sloten aangevoerd. Deze kunnen door de grote toevoer overbelast raken:
Water dat vanuit het kasdek over de rand van de opvangbak spat komt terecht op de bodem naast de kas. Het geeft vuil en verminderde lichtdoorlating op het glas en kan zorgen voor een te natte bodem en verstoring van de bedrijfsprocessen.
Opvang overspattend water
Water dat vanuit het gietwaterbassin overstort op de watergangen zorgt voor een zware belasting van de watergangen en mogelijk voor te hoge waterstanden.
Diverse onderzoeken richten zich op het voorkomen van deze problemen en het optimaal opvangen en benutten van hemelwater voor de glastuinbouw. Centraal staat het vertragen van het water door het tijdelijk vast te houden op plekken waar het geen schade kan brengen.
Dynamische inzet van gietwaterbassins richt zich op actief beheer van het gietwaterbassin en het voorkomen van overstorten tijdens de piek van de bui. De teler maakt voor de bui ruimte in het bassin maar niet zodanig dat hij water tekort komt.
Infiltratie van hemelwater in de bodem onderzoekt de mogelijkheden voor opslag en latere terugwinning van hemelwater, vooral in gebieden die tot nu toe als minder geschikt voor infiltratie worden ervaren zoals grote delen van het Westland.
Waterbergende kasdaken focust op de overgang van het dak naar de standpijpen en het aanvoerstelsel naar het bassin. Met de huidige afmetingen van opvangbak en standpijp gaat veel hemelwater over de rand van de bak op het moment dat het hard regent. Slimmer ontwerpen zorgt ervoor dat juist op die momenten meer water wordt opgevangen en naar het bassin wordt geleid. Onderzocht wordt of het water tijdelijk op het kasdek kan blijven staan.
Daarnaast dragen maatregelen als doorlatende verharding van wegen en parkeerterreinen bij aan verlaging van piekaanvoeren.
Het ophogen van percelen, het treffen van beschermende maatregelen en het vasthouden van water aan de bron zijn zulke effectieve maatregelen dat zij overal kunnen worden toegepast. Ze verminderen bestaande knelpunten en ze zorgen voor meer opvangcapaciteit naar de toekomst, als ten gevolge van klimaatverandering buien in intensiteit toenemen.
Verbeteren van de waterstructuur
Verbetering van de waterstructuur kan een maatregel tegen wateroverlast zijn als knelpunten optreden op plekken met een slechte doorstroming en geringe afvoercapaciteit.
Verbindingssloot pelvak I en pelvak II
De structuur van het watersysteem is een combinatie van de layout en afmetingen van watergangen en kunstwerken zoals gemalen, stuwen en duikers. De waterstructuur zegt altijd iets over het functioneren van het watersysteem op een wat groter schaalniveau dan het perceelsniveau. Bepalend zijn de opbouw en hoogte van de bodem en de verkaveling. De geschiedenis van een gebied is vaak nog goed af te lezen aan de waterstructuur. Midden door de Oranjepolder loopt een zandrug. Bij de stichting van de polder in de zeventiende eeuw is hier de Lange Kruisweg op aangelegd.
Nog steeds is goed te zien dat deze zandrug de polder als het ware in tweeën verdeelt. In het noordwestelijk deel van de polder zijn veel doodlopende watergangen die uitkomen op de ringsloot. Doorgaande verbindingen van noord naar zuid zijn pas in de afgelopen 15 jaar aangelegd in de vorm van lange duikers, langs de westzijde van de kern Maasdijk en watergangen naar de berging Lange Kruisweg, langs de oostzijde van de kern. De berging Lange Kruisweg is recent aangelegd en kan door zijn ligging op de grens van peilvak I en peilvak II veel water opvangen.
De layout wordt verder bepaald door de ligging en afmetingen van glastuinbouwbedrijven. Schaalvergroting en herstructurering van bedrijven leidt tot een ander patroon van watergangen en tot samenvoeging van kleine slootjes tot grotere watergangen. Omdat dit echter lokaal is ontstaat er een structuur met afwisselend slootjes en bredere watergangen. Verbetering van de totale structuur is een lastige ingreep omdat dit het niveau van het individuele bedrijf overstijgt. Desondanks is lokale verbreding van watergangen en vooral vergroting van de capaciteit van duikers een zinvolle maatregel omdat het water zich beter over het gehele stelsel kan verdelen.
Berging, piekopvang en versneld afvoeren
Sommige knelpunten kunnen alleen worden opgelost door het water zo snel mogelijk af te voeren van kwetsbare locaties. Voorwaarde is wel dat dit water op een verantwoorde wijze wordt opgevangen en niet elders voor problemen gaat zorgen. Zo fungeert de berging Lange Kruisweg als een intern noodventiel in de polder . De aflaat Maasdijk zorgt ervoor dat het water in de ringsloot ter hoogte van de Willem III straat zeer snel door de Maasdijk richting boezem wordt afgevoerd.
Uitgevoerde maatregelen Oranjepolder
Vergroten stuwen Oranjepolder
De Oranjepolder is een bijzondere polder omdat hij hoger ligt dan Delfland’s boezem. De polder voert zijn water af naar de boezem via een aantal stuwen en niet via gemalen zoals de meeste polders.
De stuwen langs de Oranjedijk, langs de zuidrand van de polder zijn begin deze eeuw vergroot en op afstand bestuurbaar gemaakt. Daarmee kan de polder snel water afvoeren naar de boezem. Het water moet er echter wel kunnen komen. Daarvoor zijn de layout en afmetingen van watergangen en duikers bepalend.
Aflaat Maasdijk
De Willem III straat in Maasdijk heeft tot 2014 regelmatig te maken gehad met wateroverlast. Een belangrijke maatregel was het realiseren van de aflaat Maasdijk: twee op afstand regelbare stuwen, elk 3 m breed. Deze voeren het polderwater door de Maasdijk heen naar het boezemkanaal “het Nieuwe Water”. Door middel van een gesloten front boring zijn twee kokers van elk een meter doorsnede door de Maasdijk geperst. De grote capaciteit zorgt ervoor dat het water in de ringsloot langs de Maasdijk en de Willem III straat onder de kritische waarde van 0,6 m + NAP blijft. De aflaat is in 2014 gereed gekomen.
Boring door de MAasdijk, 2013
Rioleringsmaatregelen Maasdijk
Wateroverlast kan ook ontstaan doordat regenwater niet snel genoeg het riool in kan stromen. Aanpassing van het riool kan dan een effectieve maatregel zijn. In de kern Maasdijk zijn diverse rioleringsmaatregelen uitgevoerd: het hemelwater wordt nu grotendeels apart van het huishoudelijk afvalwater ingezameld. Deze werken zijn uitgevoerd gelijktijdig met de vervanging van rioolbuizen.
De overstort aan de Willem III straat was relatief krap. Het water bleef daarom op straat staan. In 2012 is de overstort verbreed.
Geen schade in de woningen
Om te voorkomen dat water dat op straat staat en eenvoudig woningen binnen kan dringen zijn in 2012 maatregelen in de Willem III straat uitgevoerd. Eerst heeft de gemeente Westland de situatie (weg en huizen) geïnventariseerd. Daarna zijn delen van het trottoir en inritten opgehoogd. Verder hebben bewoners advies gekregen hoe zij kunnen voorkomen dat water de woning en de garage binnendringt. Het aldus tegenhouden van water voorkomt veel schade en overlast.
Opgehoogde inrit Willem III straat in Maasdijk
Maatregelen op particulier terrein Willem III straat
Berging Lange Kruisweg
Midden in de polder, op de grens van peilvak I en het lager geleden peilvak II is de berging Lange Kruisweg aangelegd. De berging ontvangt overtollig water uit de kern Maasdijk en “parkeert” dit tijdelijk zodat de watergangen en stuwen in de polder niet overbelast raken. De berging heeft een oppervlakte van 3,5 ha en kan maximaal 10.000 m3 water bergen.
De berging is op een natuurvriendelijke wijze ingericht en fungeert ’s winters ook als schaatsbaan.
Links: Bergingsvijver aan de Lange Kruisweg, Rechts: Verbreden aanvoersloot naar berging Lange Kruisweg
Vergroten van duikers
Duikers worden in watergangen aangelegd daar waar een weg of pad de watergang kruist. Duikers zijn goedkoper dan bruggen en worden op grote schaal toegepast. Ze vormen een vernauwing in het doorstroomprofiel en zorgen daarmee voor opstuwing en verhoging van de waterstanden op het moment dat veel water moet worden afgevoerd. Vergroting van duikers of vervanging door bruggen vermindert de opstuwing. In de afgelopen 15 jaar zijn vele duikers in de Oranjepolder vergroot.
Links: bovenaanzicht van een oprit met duiker in de ringsloot van de Oranjepolder, zware neerslag op 14 juli 2011
Rechts: De duiker die het water uit Maasdijk aanvoert naar de berging Lange Kruisweg heeft forse afmetingen
